PROGRAM NOTLARI
- Wolfgang Amadeus Mozart
Serenat no. 13, Sol Majör, K 525
I. Allegro
II. Romanze (Andante)
III. Menuetto (Allegretto)
IV. Rondo. (Allegro)
Mozart’ın 1787’de, aslında iki keman, viyola, viyolonsel ve kontrbastan oluşan yaylı çalgılar için bestelediği ve “Küçük Bir Gece Müziği” adını verdiği Serenad, onun en çok çalınan eserlerinin başında gelir. Bestecinin az sayıdaki mutlu günlerinde yaratılan bu eser, büyük bir ustalığı ve olgunluğu yansıtır. Ritim, biçim ve anlatım açıklığı yanında eşsiz melodi zenginliği, klasik formda romantik küçük bir senfoniyi andıran serenadın anlaşılmasını ve sevilmesini çok kolaylaştırmıştır. Hiçbir zaman iki menuetsiz bir serenad yazmayan Mozart’ın kendi notalarına göre, birinci bölümden sonra eserin bir ikinci menueti daha vardı, ancak bu bölüm kayıptır. Bu menueti eserden kimin çıkarttığı ve serenadın ne sebeple yazıldığı bilinmemektedir.
4/4’lük ölçüde, Sol Majör tonda ve çabuk (Allegro) tempodaki 1. Bölümde kemanların fanfar biçiminde belirttikleri güçlü birinci temayla, daha zarif ve cilveli ikinci tema zıt iki karakteri yansıtır. Bu temaların ustaca işlenişiyle sonat formundaki bu bölüm, Viyana çağının en mükemmel örneklerinin başında gösterilir... Yine 4/4’lük ölçüde, Do Majör tonda ve bir gece serenadı için ideal havadaki 2. Bölümde, ağırca (Andante) tempodaki romans, zarif ve çekingen melodisiyle üç bölmeli bir lied şeklinde, lirik olarak gelişir... 3/4’lük ölçüde ve Sol Majör tonda, çabukça (Allegretto) tempodaki 3. Bölüm, güçlü ritimde bir menuet’tir. Yine birinci bölümdeki gibi, menuetto ve ona bağlı Re Majör tondaki Trio’nun karşıtlığını belirleyen iki tema, zarif dans melodileriyle süslenerek sergilenir... Usta bir kontrpuan sergileyen 4/4’lük ölçüde ve Sol Majör tonda, çabuk (Allegro) tempodaki son bölüm Rondo’nun tasasız hattâ virtüöz neşesi, sanki eser boyunca süregelen iki karşıt temanın birleşmesini ve barışmasını kutlar gibi saf bir mutlulukla coşar. (Süre: 16')
— İRKİN AKTÜZE
- Wolfgang Amadeus Mozart
Keman Konçertosu no. 4, Re Majör, K 218
I. Allegro
II. Andante cantabile
III. Rondeau. Andante grazioso-Allegro ma non troppo
Mozart’ın 1775 Ekim’inde tamamladığı 4. Keman Konçertosu en çok yorumlanan ve sevilenlerden biridir. Yedi hafta içinde bestelenen Re Majör Keman Konçertosu da, müzikolog Alfred Einstein’ın deyimiyle “O tarihten 10 yıl önce yazılmış olan Boccherini’nin aynı tondaki keman konçertosu ile yapısal ve tematik benzerlikler göstermesine karşın, yine de Mozart’ın en başarılı eserlerindendir: Çünkü duygulara seslenen sonoritesinden ve keman için uygun parlak Re Majör tonda oluşundan başka, Mozart esere yaradılışından gelen ruh ve can katmıştır.”
İki obua, iki korno ve yaylı çalgılar eşliğinde yazılan konçertonun 1. Bölümü 4/4’lük ölçüde, Re Majör tonda, çabuk (Allegro) tempoda, tüm orkestranın fanfar biçiminde sunduğu enerjik ve ritmik ana temayla başlar. Bu ana temayı kemanların sunduğu zarif ve melodik bölme bütünler. Bu ana temadan zarif figürlü dört ayrı yan tema da oluşur. Solo keman da fanfarlarla girer ve tiz Re sesinde bir trompet gibi çağrıda bulunarak, kendi temasını geliştirir. Daha sonra viyolaların desteğiyle, olabildiğince bas seslerde sunulan ikinci tema, daha olgun ve saygın karakterdedir. Solist, en sondaki kadansla tüm ustalığını gösterme olanağını bulur.
La Majör tondaki ağırca ve ezgisel (Andante cantabile) biçimde, 3/4’lük ölçüde duygulu ve hüzünlü 2. Bölümü A. Einstein “Kemanın hiç kesilmeden söylediği bir aşk ilanı şarkısı”na benzetir. Orkestranın duyurduğu ilk temayı hülyalı bir tavırla işleyen solo keman, sonra da daha akıcı ikinci temayı geliştirir.
3. Bölümde Mozart, Rondo sözcüğünün özellikle Fransızca (Rondeau) karşılığını kullanmış ve Fransız stilini değerlendirmiştir. Babasına yazdığı 19 Ekim 1777 tarihli mektubunda da bunu vurgular ve eseri “Benim Strasburg Konçertom” diye tanımlar. İlk tema 2/4’lük ölçüde, zarif ve ağırca (Andante grazioso) tempoda sergilenir. Ona bir cevap gibi beliren 6/8’lik ölçüdeki sevimli ikinci tema ise fazla çabuk olmayan (Allegro ma non troppo) tempodadır. Daha sonra canlı tempoda duyurulan birinci tema nakaratı (ritornel) oluşturur. Andante’nin kısa tekrarından sonra yine Allegro bölmesi gelir. Ritmin tekrar değişimiyle Sol Majör tondaki kısacık Gavotte ağırca (Andante) tempoda belirir. Bu bölmenin ortasında ise obuanın tulum benzeri sesle çaldığı ve kemanın boş Sol telinde eşlik ettiği dansın, Strasburg’a özgü Musette türünde, eski bir ezgi olduğu söylenir. Mozart’ın şakacı bir tavırdaki değişimlerle renklendirdiği bölüm, yine iki kısımlı rondonun tekrarından sonra, adeta fısıldar gibi bir pianissimo ile sona erer. (Süre: 25')
— İRKİN AKTÜZE
- Wolfgang Amadeus Mozart
Senfoni no. 29, La Major, K 201
I. Allegro moderato
II. Andante
III. Menuetto-Trio
IV. Allegro con spirito
Mozart’ın 1773-74 kışı içinde Salzburg’da yazdığı üç senfoni (KV183, 200 ve 201) arasında La Majör olanı, daha az çalgı için bestelenmiş olmasına karşın, diğerlerine göre daha başarılıdır. Viyana’da üç ay kalan 19 yaşındaki genç bestecinin bu kentteki izlenimleri çok etkili olmuş, Salzburg Piskoposluğu Konsertmeisteri görevini yüklenmiş olan Mozart, yaratıcı gücünün bağımsızlığını enstrümantal olarak La Majör Senfoni’siyle açıklamıştır. Saray orkestrasının kısıtlı yaylı çalgılar topluluğuna ancak iki obua ve iki kornoyu ekleyebilen Mozart, senfonik yapıyı bu üfleme çalgılarla olağanüstü güçlendirmiş ve senfoni bestecisi olarak benliğine kavuşmuştur.
Ilımlı çabukluktaki (Allegro moderato) tempoda, 4/4’lük ölçüde ve La Majör tonda başlayan 1. Bölümde çok basit bir figürün tekrarlanarak, alışılmamış güzellikte bir tema haline getirilişiyle, Mozart’ın melodik üsluptaki ustalığı hemen belgelenir. Hafif (pianissimo) olarak başlayan birinci tema, güçlü (forte) olarak tekrarlanır. Sonra basların sakin eşliğindeki üç bölmeli melodik ikinci tema duyulur. Bunu, kemanların sunduğu üçüncü tema izler.
Ağırca (Andante) tempoda, 2/4’lük ölçüde ve Re Majör tondaki 2. Bölüm senfoninin adeta kalbidir. Sonat formundaki bölüm, partilerin bir yaylı çalgılar kuarteti düzeninde ustaca kurulmuş dengesi, sürdinli kemanlarla elde edilen içten havasıyla seçkinleşir. Üfleme çalgıların göze batmadan, ancak etkili kullanılışı ve obuanın pasajları ilgi çeker.
La Majör tondaki 3. Bölümde alışılmışın aksine önce hafif başlayan 3/4’lük ölçüdeki Menuetto, kesin ritmiyle Fransız dansını andırır. Dört üfleme çalgının unison finaliyle belirginleşen menuetto, Mi Majör tondaki zarif trio’ya bağlanır. Beethoven’i de etkileyen bu bölüm, onun yaylı çalgılar kuartetinde örnek olarak kullanılmıştır.
Çabuk ve nükteli (Allegro con spirito) tempoda, 6/8’lik ölçüde ve ana tonalite La Majördeki final menuetto’ya bağlı olarak girer. Sonat formundaki son bölüm, temaların sergilenmesinden sonra gelen uzun geliştirimiyle (développement), üfleme çalgılarla viyola ve basın oldukça bağımsız partilerinin renkli orkestrasyonuyla ilgi çeker. Ayrıca birinci temanın bitmek tükenmek bilmeyen enerjisi ve bu temanın yönlendirdiği korno ve yaylılarda duyulan yan temalarla, bas yaylıların birinci kemanların eşliğinde duyurduğu ikinci temanın karşıtlığı çok ustaca düzenlenmiştir. Özellikle partilerin bir veya iki mezür aralıkla tekrarındaki (imitation) ustalık, kontrpuanın bilgili kullanılışı, çalgıların tınısının iyi değerlendirilmesi, melodilere armonik partilerin uygulanışındaki mükemmellik, teksesliliğin (unison) yerinde ve zamanında oluşu ve birbirini hızla izleyen bütün bu müzik unsurlarının kolaylıkla yaratılışı dinleyeni büyüler. (Süre: 30')
— İRKİN AKTÜZE
