PROGRAM NOTLARI
- Domenico Cimarosa
L’Olimpiade Operası Uvertürü
Pietro Metastasio’nun librettosunu yazdığı L’Olimpiade (Olimpiyad) Operası, ilk kez Antonio Caldara tarafından 1733’te bestelendi. Dönemin pek çok sanatçısı tarafından sahnelenen eser, Vivaldi’nin de müthiş ilgisini çekmiş, sert eleştirilerini sakınmayan Vivaldi, 1734’te hikâyeye sadık kalarak kendi librettosunu yazıp sahnelemiştir.
Eserin konusu eski çağlarda Kral Cleisthenes’in (Clistene) Sicyon adlı ülkesinde geçer. Kral, kızı Aristea’yı Olimpiyad oyunlarını kazananla evlendireceğini ilan eder. Girit’ten gelen ve bu yarışmaya arkadaşı Lycidas’ın adını kullanarak katılan Megacles, bir arkadaşı için yarışa girer ve kazanır. Arkadaşı ödül olarak Aristea ile evlenmeye kalkınca işler karışır. Eser mutlu sonla biter.
Operayı sahneye başarıyla taşıyan sanatçıların başında Domenico Cimarosa geliyor. Cimarosa L’Olimpiade’ı 1784 yılında Vicenza’da sahneye koydu.
Napoli yakınındaki Averso’da, bir duvarcının oğlu olarak doğan ve 18. yüzyıl sonunda çağının komik opera alanındaki en önemli kişilerinden biri olan Domenico Cimarosa, 12 yaşında Santa Maria di Loreto Konservatuvarı’na gönderildi. On yıl süren eğitimi sonunda keman, org, klavsen ustası ve şarkıcı oldu. 1772’de Napoli’de ilk operası sahnelendi; aynı yıl Venedik, 1777’de de Roma operalarını fethetti. 1779’da Napoli krallık sarayında orgçu, 1780’de Venedik’teki Ospedaletto Kızlar Konservatuvarı’nda Maestro olan Cimarosa, 1787’de St. Petersburg’a Çariçe II. Katerina’nın sarayına orkestra şefi olarak davet edildi. İki yıl sonra, Viyana’da İmparator II. Leopold’un sarayında Kapellmeister olarak göreve başladı ve ünlü operası Il Matrimonio Segreto (Gizli Evlilik) ile tüm Avrupa’nın hayranlığını kazandı. Domenico Cimarosa 60’tan fazla opera, yedi oratoryo, birçok mes ve dini eser yanında klavyeli çalgılar için 50’den fazla sonat, bir klavsen konçertosu, altı kuartet, iki sekstet ve iki flüt için bir konçerto bestelemiştir. (Süre 5’)
-İRKİN AKTÜZE
- Antonio Vivaldi
Yaylı Çalgılar için Konçerto, La Majör, RV 158
I. Allegro molto
II. Andante
III. Allegro
Op.12 dizisinde yer alan ve Fanna’nın XI. grupta sinfonia’lar arasında dördüncü olarak yer verdiği bu eser concerto ripieno türünde, yani tüm çalgı gruplarının soloya karşı beraberce (tutti) katılabileceği biçimde, yaylı çalgılar ve klavsen eşliği (basso continuo - sürekli bas) için bestelenmiştir.
Concerto grosso stilinde, yani hiçbir çalgının ön plana geçmediği bu türdekiler arasında en çok çalınan eser olan La Majör Konçerto’da da tüm bu özellikler sergilenir. Canlı bir tutti ile başlayan ve kemanların arpejleriyle gelişen 4/4’lük ölçüde, La Majör tonda ve çok çabuk (Allegro molto) tempodaki 1. Bölümde hiçbir çalgının boş durmadığı görülür. Ateşli tutti tekrarları bölüme renk katar. Ağır ve hüzünlü başlayan 2/4’lük ölçüde ve La minör tondaki 2. Bölüm (Andante) geniş yüzeyli armonisiyle ilk bölüme karşıtlık oluşturur. Kemanın duyurduğu duygulu ve içten melodi, başta klavsen olmak üzere diğer çalgılarca desteklenir. Ağır tempodaki bas yaylıların hafif eşliği düşünceli bir hava yaratır. Sanki bu havayı silmek isteyen hızlı ve neşeli bir şarkı gibi giren, 2/4’lük ölçüde ve yine parlak La Majöre dönüşen 3. Bölüm (Allegro), çok kısa süren bu arzusunda başarılıdır. Sıkıcı olmadan, çok ölçülü ve ekonomik tutti’lerle gelişen bölüm, sıcakkanlı anlatımla sona erer. (Süre 7')
-İRKİN AKTÜZE
- Luigi Boccherini
Senfoni No.4, Re minör, op.12 G 506 “Şeytanın Evi”
I. Andante sostenuto
II. Allegro assai
III. Andante sostenuto
IV. Allegro con molto
Boccherini, Gérard kataloğuna göre G506 numarasını taşıyan Op.16 dizisinin Re minör tondaki “La Casa del Diavolo” (Şeytanın Evi) başlıklı 4. Senfonisi’ni 1771’de bestelemiş ve 1770’den beri Madrid’de hizmetinde çalıştığı Prens Don Luis’e ithaf etmiştir. Boccherini’nin bu senfonisinde eski ve yeni stilin unsurları kaynaşmıştır.
Yeni olarak, her hızlı bölümden önce tekrarlanan dramatik giriş, orkestrasyonda iki ayrı viyolonsel partisinin kullanımı ve Andante bölümünde yer alan tutkulu staccato ile ilgi çeker. Oldukça hızlı (Allegro assai) tempodaki 2. Bölüm ise, 1769’da Paris’te yayımlanan Op.5 No.4 Keman-Piyano Sonatı’ndan alınmıştır. Ayrıca bu eser Boccherini’nin minör tonda çok az bestelediği senfonilerinden biridir ve “Sturm und Drang” (Fırtına ve Gerilim) akımının ateşli atmosferini de oldukça iyi yansıtır. Senfoniye verilen isim de, Gluck’un 1761’de bestelediği Don Juan balesinde cehennemi canlandıran chaconne’un, eserin son bölümünde kullanılması nedeniyledir. Boccherini çok hızlı (Allegro con molto) tempodaki bu bölmede Don Juan’ın cehenneme yolculuğunu çok benzer biçimde taklit etmiş, ancak pek az melodik ve enstrümantal değişiklik yapmıştır. (Süre 17')
-İRKİN AKTÜZE
- Wolfgang Amadeus Mozart
Keman Konçertosu No.5, La Majör, K 219
I. Allegro aperto
II. Adagio
III. Rondeau: Tempo di Menuetto-Allegro-Tempo di Menuetto
Mozart’ın olağanüstü güzellikte yarattığı keman konçertolarının başında, 20 Aralık 1775’te tamamlanan Türk başlıklı 5. Keman Konçertosu gelir. Mozart, 20. yaş gününden beş hafta önce yazdığı bu eserde kullandığı “aperto” deyimiyle yeni bir müzik terimi de icat etmiştir. İtalyanca “açık, anlaşılır, geniş” anlamlarına gelen bu kelimeyi ilk bölümde kullanmıştır.
La Majör tonda ve 4/4’lük ölçüdeki 1. Bölüm, geniş ve açık cümleli (Allegro aperto) tanımlamasıyla çabuk ve biçimsel bir orkestra tuttisi ile, aldatıcı olarak başlar. Kısa bir susuştan sonraki altı mezürlük ağırca (Andante) geçişte, keman giriş temasını bir arioso gibi duyurur. Tekrar hızlanan bölüm Allegro’ya dönerek kemana asıl birinci temayı sunma fırsatını verir. Üç notalı motifle gerçekleşen bütün bu cesur ve özgün yapı, müzik tarihinde ilk olarak yaratılmıştır. Ancak 19 yaşındaki besteci bununla da yetinmez; orkestranın baştan savma gibi duyurduğu ana tema birdenbire, asıl temanın sunuluşuna eşlik eder duruma gelir. İkinci temayı da sergileyen solo çalgının orkestrayla diyalogu yanında tuttileri ile de çok dengeli, zarif, aynı zamanda lirik bir yapıya sahip olan bölüm, bir final havasında son bulur.
Mi Majör tonda, 2/4’lük ölçüde ve ağır (Adagio) tempodaki duygulu ve hüzünlü 2. Bölümün Mozart’ın Salzburg orkestrasındaki arkadaşı, kemancı Brunetti için ikinci kez tekrar yazıldığı bestecinin babasına gönderdiği bir mektuptan öğrenilmiştir (Ancak bu ikinci Adagio, KV261 ayrı bir eser olarak da çalınmaktadır). Soliste sonoritesinin güzelliğini, temizliğini ve dengesini ispat olanağı sağlayan, keman için yazılmış en saf ve güzel sayfaları içeren serenad havasındaki Adagio, orkestranın belirlediği temayla başlar. Keman akıcı bir anlatım ve zengin armonilerle bu temayı geliştirir.
Eserin 3. Bölümü Rondo ile yine La Majöre dönülür. Bu bölüm “Rondeau. Tempo di Menuetto” başlığıyla her iki dansın –Rondo ile Menuet’in– kaynaştırılmasından oluşur. Dış görünüşte bölüm 3/4’lük ölçüdeki menuet havasında zarif biçimde başlar. İkinci bölme Fa diyez minör tonda daha kontrastlı belirir. Kemanın sunduğu tema üç kez tekrarlanır. Ancak sürpriz olarak 2/4’lük ölçüde, La minör tonda güçlü aksanlı bir Allegro bölmesi gelir: Alla Turca (Türk stilinde) trio bölmesi, belki de Macaristan’dan Salzburg’a ulaşan, Türk-Macar ezgileri biçiminde zamanın modasına uyularak yeniçeri müziği etkisinde yazılmıştır. Baslar, mehter köslerini anımsatır. Konçertoya bu nedenle Türk başlığı verilmiştir. Ortadaki gürültülü tutti bölmesi, Mozart’ın 1773’te Milano izlenimi olarak bestelediği Lucio Silla Operası’nın bale müziği olan “Le gelosia del seraglio” (Saray kıskançlığı) bölümünden alınmıştır. Menuetto sonda bir özet olarak tekrar belirir. Eser, rondo temasının tekrarlanmasıyla hafifçe, kemanın son sözü söylemesiyle sona erer. (Süre 30')
-İRKİN AKTÜZE
