PROGRAM NOTLARI
- Luigi Boccherini
La Musica Notturna Ritirata di Madrid
I. Ave Maria: Introduction-Minueto de los ciegos (Allegretto)
II. Rosario: Largo assai, senza rigor di Battuta
III. Spagnoli si divertono per la Strada: Allegro vivo
IV. Ritirata: Maestoso
Uzun yıllar İspanya’da –hemşehrileri Domenico Scarlatti ve Gaetano Brunetti gibi– yaşayan ve Kral III. Carlos’un kardeşi Prens Don Luis Borbon’un hizmetinde “Besteci ve usta virtüoz” olarak 16 yıl görev yapan İtalyan besteci Boccherini, 1785’ten sonra Madrid’den ayrılıp parasız kalınca Paris’teki yayıncısı Pleyel’e 27 Aralık 1798’de bir mektup yazmış ve yeni tamamladığı altı tane gitarlı beşlisini önermiş; bunları da gitar çalan Marki Benavente’ye ithaf etmiştir. Ancak bu eserlerin çoğunu, daha önceki piyanolu beşlilerinden uygulamıştır. Daha sonra tamamladığı ve Gérard kataloğuna göre G453 numaralı Gitar Beşlisi No.5’in ilk üç bölümü de 1797’de yazdığı Op.56 No.3 Piyanolu Beşli’den alınmış, varyasyonlu son bölümü ise 1780’de İspanya’da bestelediği Op.30 No.6 Do Majör Beşli’si (G324) oluşturmuştur. Boccherini İspanya’da Ballet Español (G526), dört ses ve orkestra için Villancico’lar (G339), Clementina (G540) adlı bir Zarzuela (İspanyol opereti) gibi ülke folklorundan yararlandığı eserler de yazmıştır.
Ayrıca Op.30 No.6 Beşli’ye de, İspanyol gece yaşamını yansıttığı için, yaylı çalgılar orkestrasına uygulanınca Musica nocturna de Madrid (Madrid Gece Müziği) adı verilmiştir. Ayrıca kısa oluşu nedeniyle Quintettino (Küçük Beşli) olarak da anılan bu ilginç eser, Barok müzikteki taklit (imitation) geleneğinin en güzel örneklerindendir. Boccherini önsözünde de “Kompozisyon kurallarına uymayan her şey, sunulanlardaki gerçeklik uğruna hoş görülmelidir” cümlesini yazmıştır. İçeriği nedeniyle Madrid Gece Devriyelerinin Geçidi başlığı da verilen bu Küçük Beşli, dört bölümden oluşur.
1. Bölüm Ave Maria, askeri trampet vuruşlarını taklit eden kemanın pizzicato akorlarını içeren, ancak bir dakika kadar süren giriş (introduction) ile başlar. Bu arada kutsal kilise “Ave Maria della Parocchina”nın çan sesleri de yansıtılır. Hemen bunu izleyen zarif ve neşelice (Allegretto) tempodaki tipik Minuetto, körlerin dansını (Minueto de los ciegos) tasvir eder... 2. Bölüm dolgun ve ağır (Largo assai) temponun doğruluğuna pek de uymayan (senza rigor di Battuta) genişlikte sunulur. Il Rosario (tespih) adını taşıyan bölümde kutsal şarkılar, dini dualar için toplananlar canlandırılır. Aradaki pırıltılı keman pizzicato’ları sanki tesbih şakırtısını duyurur gibidir... 3. Bölüm eğlenceli gitar vuruşlarını (rasgueado) taklit eden pizzicato’larla canlı ve şen (Allegro vivo) tempoda başlar. I Spagnoli si divertono per la strada (Sokaklarda eğlenen İspanyollar) başlığı altındaki bölümde viyolonsel ön plana çıkar; viyolonselin sunduğu halk dansı jota’yı anımsatan ritimle dans eden halk eğlenirken pizzicato’lar gitar eşliğini belirler. Bölüm kemanın kadanslarıyla sona erer... 4. Bölüm sert akorlarla başlayan askeri havadaki bir marştır. Ritirata ya da “Retirata” (Yat borusu) adlı bu son bölüm görkemli (Maestoso) tempoda nöbetin bitişini haber veren askeri töreni yansıtır. Boccherini bu bölümü İspanyol Albay Manuel Espinosa’nın “İspanyol Piyadesinin Flüt ve Trampeta Çalışını Düzenleme Kitabı”ndan yararlanarak bestelemiştir. (Süre: 12')
— İRKİN AKTÜZE
- Giovanni Sollima
Solo Mandolin için Prelüd
Çellist ve besteci Giovanni Sollima 1962 yılında Palermo'da doğdu. Giovanni Perreira ve Antonio Janigro ile çello, Eliodoro Sollima ve Milko Keleman ile beste çalıştı. Farklı müzik tarzlarından ilham alan Sollima, bir besteci olarak, klasik ve rock müzik unsurlarını birleştirerek, özellikle de anavatanı Sicilya'nın karakteristik etnik müzikleri başta olmak üzere, tüm Akdeniz bölgesinden esinlenerek kendine ait benzersiz bir tarz yaratır.
Avi Avital için bestelenen Solo Mandolin için Prelüd ilk kez 2018'de İtalya'daki Suoni delle Dolomiti Festivali’nde seslendirildi. Eser, Pizzica veya Taranta adlarıyla bilinen, Güney İtalya bölgesindeki geleneksel müzik türünden ilham aldı. Bu türün karakteristik özelliği ise 6/8 ritminde olmasıdır. (Süre: 4’)
- Caroline Shaw
Entr’acte
Entr'acte, 2011 yılında Brentano Quartet'in Haydn’ın op. 77 no. 2 eserinin seslendirilişinden ilham alınarak bestelendi. Eser, bir minuet ve trio gibi şekillendirilmiş olsa da klasik formun biraz dışına çıkan özellikler taşır. (Süre: 11’)
- Colin Jacobsen
Tekrar Tekrar*
“Brooklyn Rider için bestelediğim ilk parçalardan biri olan Brooklesca, Doğu Avrupa halk müziği, Orta Doğu müziğinden etkilenmişti. Tekrar Tekrar (Time and Again) isimli bu eser, Brooklesca'nın kaldığı yerden başlıyor ve bu defa Avi Avital'i de dahil ediyor.
Parça, üç motiften oluşuyor: İlk tema, topluluğumuzun vereceği bir konser öncesindeki soundcheck esnasında tesadüfen ortaya çıktı. Motif, Doğu Avrupa Romanlarından olduğu kadar Blues esintileri taşıyor. İkincisi, doğaçlama bir Doina (Rumence), Skaros (Yunanca) veya Taksim (Türk ve Orta Doğu) tarzındadır. Son bölüm ise, önceki motiflerin yan yana getirildiği, daha kromatik özellikler taşıyan, yeni bir atonal motiften meydana geliyor.” (Süre: 20’)
— COLIN JACOBSEN
- Johann Sebastian Bach
Art of the Fugue
Müzik tarihinde çağına uymayan, daha doğrusu çok ilerisinde yaratılan tek eser şüphesiz ki Füg Sanatı’dır (Die Kunst der Fuge, BWV1080). 1730’lardan sonra sade, duygulu ve doğal bir müzik stiline yönelmeye başlayan Avrupa müzik zevki, Bach’ın öldüğü yıl yazdığı bu esere çok ters düşmüş, adeta sarsılmıştır.
19 Bölümden oluşan ve süresi 70 dakikayı geçen Füg Sanatı’nın son bölümlerinin sıralaması, bestecinin ölümünden sonra oğulları tarafından düzenlenmiştir. 28 Temmuz 1927’de bir olay olan Leipzig’de halk önünde konser şeklindeki ilk yorumundan beri klavsen, org ve orkestra uygulamaları arasında hangisinin daha iyi olduğu tartışmaları süregelmiştir. Bach’ın bu 19 bölümde kullandığı çalgılar değişmektedir: 5-7. Bölümler pedal klavsen için; 14-17. ve 19. Bölümler solo klavsen için; 12 ve 18. Bölümler ise iki klavsen ya da org için bestelenmiştir. Orkestra için günümüzde de pek çok orkestra şefi düzenlemeler yapmıştır. İlk yapılanlar arasında en başarılılardan biri de Wolfgang Gräser’inkidir.
Bach’ın müziğinde mükemmelliğe erişen füg stili bu eserde, tema ve birlikteki partilerinin büyük bir armonik uyum, kontrpuan zenginliği içinde gelişmeleri alışılmamış soyut bir biçimdedir. Bach fügleri Contrapunctus olarak adlandırmış ve 15 çeşitli türde füg (Contrapunctus) ile dört kanona bu eserinde yer vermiştir. Son bölüm dışında, bütün bölümler aynı tema üzerine kuruludur. (Süre 10')
— İRKİN AKTÜZE
- Johann Sebastian Bach
Chaconne
Beş bölümden oluşan Re minor Partita No.2, yalnızca ünlü Chaconne bölümüyle bile diğer diğer tüm solo keman eserlerini aşar. Bu partita’da Chaconne’dan önce temaları birbirleriyle ilişkili dört dans bölümü yer alır: 4/4’lük ölçüdeki canlı Allemande; 3/4’lük ölçüde, ritmik çekicilikte bir Courante; 3/4’lük ölçüdeki ağır ve törensel Sarabande; sonraki Chaconne temasına en yakın olan, 12/8’lik ölçüdeki canlı Gigue sergilenir. Bu dansların oluşturduğu süit sona ermiş gibi bir hava yaratırsa da, bir sanat şaheserinin belirmesine engel olmaz. Chaconne, passacaglia gibi eski İtalyan ve İspanyol danslarından kaynaklanan 3/4’lük ölçüde ve ağır tempoda, basso ostinato (ısrarlı bas) üzerine varyasyonlarla geliştirilen ve sonat bölümü olarak da kullanılan bir müzik formudur. Bu form Bach’ın 1720 yıllarında Köthen’de solo keman için yazdığı Re minör Partita No.2’nin son bölümünde zirveye ulaşmıştır. Ancak Bach, basso ostinato’lar yerine temanın kendisini varyasyonlarla geliştirir. 29 varyasyonla ustaca işlenen sekiz mezürlük ağır Chaconne ritmik teması, melodik yapısı ve tını gerilimleriyle gerçek bir müzik mimarisi biçimindedir. Olağanüstü bir konsantrasyona, duygu zenginliğine ihtiyaç gösteren Chaconne’un en küçük parçası bile ruhsal olarak planlanmıştır. Chaconne’un genel yapısı Re minör-Re Majör-Re minör olarak üç bölmeye ayrılabilir: İlk bölmede serbest melodik, ritmik ve armonik değişimler temanın iç dokusunu, özünü yansıtır. Canlı arpejlerden sonra başlayan ikinci bölmede Majöre geçişle, devamlı yükselişlerle kudretli bir tını zenginliği duyulur. Tekrar minör tona dönüşen üçüncü bölme daha sakindir ve ana temanın tekrarıyla sona erer. Pek çok uzmanın müzik tarihinde bir solo çalgı için yazılan en başarılı eser olarak niteledikleri Chaconne, bu özellikleriyle birçok müzikçinin ilgisini çekmiş, türlü denemeler yapılmıştır. 15 dakika kadar süren Chaconne solo ve iki piyanoya, solo gitara, viyolonsel topluluklarına, kuartet ve oda orkestrası gibi çeşitli topluluklara uygulanmıştır. (Süre: 12’)
— İRKİN AKTÜZE
- Clarice Assad
Obrigado
“Obrigado” Portekizce'de "teşekkür ederim" anlamına gelir. Bu parçanın fikri, Umbanda adlı bir Afro-Brezilya dininin müziğini, ilahilerini ve ritimlerini keşfetme arzumdan geldi. Müzik, altında güçlü, karmaşık ritmik kalıpların eşlik ettiği, armonik desteği olmayan basit melodilerden oluşur. Bu müzikle çocukken tanıştım ve bir kısmı, özellikle ritimleri, en eski müzikal anılarımın önemli bir bölümünü oluşturuyor.
Parçayı yazarken, ilk olarak erken Afrika Yorùbá mitolojisinde ortaya çıkmış gibi görünen bu inancın tam da kaynağına doğru derinden cezbedilmiş olduğumu fark ettim. Güney Nijerya'daki Yorùbá dini ölümden sonraki yaşam ve reenkarnasyon gibi ruhani felsefe açısından olağanüstü derecede zengindir. Genel olarak, maddenin, soyut değerlerin üzerinde güzel mesajlar taşır ve aşkın olanı onurlandırır. Orishalar adı verilen tanrılara tapınmada dini uygulamalar yaygındı. Bir orisha, insanlar ve doğaüstü arasında ara bir güç görevi gören bir varlıktır. Doğadaki belirli elementleri kontrol edebildikleri için tanrı olarak da görülebilirler.
Yorùbá müziğinin, 16. yüzyılın başlarında Amerika'daki köleliğin bir sonucu olarak dünyanın birçok yerinde tanıtılmadan önceki orijinal biçiminde nasıl bir ses olduğu hakkında belirsiz bir fikrim var. Ancak Afrika davulunun ve onun girift, karmaşık poliritminin, dünyanın diğer kültürleri ve müzikleri ile temas halindeyken ürettiği karışımın yapımında büyük rol oynadığını varsaymak da yanlış olmaz. Örneğin, Brezilya'da samba ve olodum, sırasıyla Angola ve Nago gibi Afrika bölgelerinin adıyla anılan "ana ritimlerden" doğdu.
Obrigado’yu bestelerken yüzden fazla ilahiyi dikkatle dinledim ve beni en çok etkileyenleri seçtim. Eser, 11 bölümden oluşur ve Brezilya umbanda töreninin geleneksel dini uygulamasını gevşek bir şekilde takip eder. Açılış ilahileri ve orishalardan sonra, hayat için gönderilen güçlü bir mesajla sonlanır.” (Süre: 12’)
— CLARICE ASSAD
- Osvaldo Golijov
Arum der Fayer: Mandolin ve Yaylı Çalgılar Dörtlüsü*
“Arum der Fayer veya diğer adıyla Ateşin Etrafında (Around the Fire), küçük bir ateşin etrafında birlikte olmanın mutluluğundan bahseden geleneksel bir Yidiş şarkısıdır. Benim bestelediğim versiyonda, parça bir hayalet gibi yavaşça belirir ve kaybolur. İlk bölümün alt yapısını, Schubert'in Death and the Maiden eserindeki yavaş motifi oluşturur. Ölümün farklı bir tezahürü, Yidiş şarkısının ikinci bölümündeki üç varyasyonu kullanır. Barok esintisi taşıyan heyecanlı bir motif gidişatı kesintiye uğratır. Bölüm, başlangıçtaki motife dönüşle kapanır. Bu bölümü, Yidiş dilinde şarkı söylemeyi seven ve pandeminin ilk günlerinde virüsten dolayı ölen Guillermo Limonic'e ithafen besteledim.” (Süre: 4’)
— OSVALDO GOLIJOV
- Lev ‘Ljova’ Zhurbin
Aşk İksiri, Tarihi Geçmiş*
Culai, 2002'de vefat eden, Taraf de Haiidouks topluluğunun yaşlı kemancısı ve vokalisti Nicolae Neacsu'nun takma adıydı. Bu eseri bestelerken Neacsu'nun sahnede bakışlarıyla seyirciyi baştan çıkarmasından, Romanya'daki çingene hikayelerini anlatmasından ve amatör bir öğrencinin masumiyetiyle eşit derecede keman çalmasından ilham aldım.
“Roman müziğini ilk kez, henüz 7 yaşındayken, memleketim Moskova'nın sokaklarında duydum. 2005'te Taraf de Haiidouks topluluğu repertuvarından Yo-Yo Ma ve Silk Road Ensemble için birkaç eser düzenledim. Ondan birkaç ay sonra grubun Carnegie Hall'daki canlı performansını dinledim. Aynı yıl New York merkezli Roman grubu Romashka'nın vokalisti Inna Barmash ile evlendim. 2006’da, Francis Ford Coppola'nın “Youth Without Youth” filminin film müziklerinde Osvaldo Golijov'a yardım ederken, grubun Bükreş yakınlarındaki Clejani köyüne giderek, grupla birkaç parça seslendirdim.
Neacsu'ya bir saygı duruşu niteliğindeki Culai, belirsiz bir yaşam döngüsünü anlatan beş bölümden oluşuyor. Bestenin dördüncü bölümü olan Aşk İksiri, Tarihi Geçmiş (Love Potion Expired), “Ljova and the Kontraband” isimli kendi grubum için yazdığım bir parçanın düzenlemesidir.” (Süre: 4’)
— LEV ‘LJOVA’ ZHURBIN
